Το απόγευμα της περασμένης Παρασκευής, με βρήκε στο Λυκαβηττό, στο σπίτι του κ. Νίκου Καλογερά. Το βιογραφικό του; Καθηγητής και πρώην Κοσμήτορας της Αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ, ιδιώτης μελετητής, πρόεδρος του Ινστιτούτου Ελληνικής Αρχιτεκτονικής, καθώς και πρόεδρος και μέλος του ΔΣ του ΕΜΣΤ για 6 περίπου χρόνια. Την πόρτα πέρασα με ένα θολό ερώτημα, “τι παίζει με την Αρχιτεκτονική της Αθήνας;”, αυτής της πόλης που τόσο πολύ αγαπάμε να μισούμε.

Κάτω από τα σκίτσα του, που κοσμούν τους τοίχους, μπροστά στα έργα τον δικών του καθηγητών και συναδέλφων, του Εγγονόπουλου, του Μπίρη, και με μια μπάλα παγωτό σοκολάτα από τον -αγαπημένο του- Ασημακόπουλο, έθεσα τα ερωτήματα. Ο κ. Καλογεράς απάντησε, δημιούργησε.

- Ποια είναι η πρώτη σας ανάμνηση από την Αθήνα;

- Οι πρώτες ανταύγειες μνήμης μου είναι από την Αθήνα του 40. Τον πόλεμο, τα παιχνίδια με τους φίλους μου στην πλατεία Κολωνακίου, την λήξη της κατοχής. Θυμάμαι δε, έντονα την πορεία των Δεκεμβριανών στο σύνταγμα στις 3 Δεκεμβρίου του 44, η οποία κατέληξε σε αιματοχυσία. Θυμάμαι να τρέχουμε να ξεφύγουμε. Όμως η πρώτη μου ανάμνηση από την Αθήνα είναι οι επισκέψεις μου με το σχολείο στα μνημεία της πόλης. Βλέπω τον εαυτό μου εκείνη την εποχή πιο κοντά στα μνημεία παρά τους ανθρώπους!

- Τι σχέση —ίσως— είχε η πόλη αυτή με την επιλογή σας να γίνετε αρχιτέκτονας;

- Τεράστια διότι όπως σου είπα σε αυτές τις επισκέψεις σκίτσαρα! Την αποτύπωνα την Αθήνα με τα μάτια μου και το χαρτί! Άλλωστε ο Αρχιτέκτονας ξεκινάει απ’ το σκίτσο του.

- Τι σας γοητεύει στην Αθήνα; Τι σας απογοητεύει; (είτε ως επιστήμονας είτε ως κάτοικός της)

- Με γοητεύει το χάος της! Από τη στιγμή που δεν υπήρξαν “στυγνοί” κανόνες στην πολεοδομία της, κάτι άλλο πήρε την σχεδιαστική πρωτοβουλία. Εκεί που δεν υπάρχει σχέδιο, ο ρόλος του κατοίκου γίνεται πολύ πιο σημαντικός, διεκδικεί αυτοργανωτικά την επιθυμία του στον χώρο. Η “μπαχαλίστικη” αυτή ανάπτυξη είναι εν τέλη πιο ειλικρινής, πιο αυθεντική.

Με απογοητευτεί αφόρητα το “οδήγημα”. Δεν είμαστε πολιτισμένοι σε ένα τόσο απλό πράγμα. Παράδειγμα “χτυπητό” της έλλειψης ενσυναίσθησης που μας διακατέχει και που την προβάλουμε με κάθε ευκαιρία και στον σχεδιασμό. Στην Ελλάδα απαξιώνομε κάθε τι δημόσιο: το κοινόχρηστο γεμίζει απλά τον χώρο ανάμεσα στο ιδιωτικό!

- Έχει η Αθήνα αυτό που απλά λέμε “αρχιτεκτονική”;

- Βεβαίως και έχει αρχιτεκτονική! Όλα οσα σου προανέφερα. Τα πανέμορφα διατηρητέα νεοκλασικά της, τα μεσοπολεμικά έρκερ της, την πολυκατοικία του 60 και του 70: μια πρωτοποριακή αρχιτεκτονική λύση. Όσους “ξένους” (σ.σ. αρχιτέκτονες) έχω φέρει εδώ αναρωτιούνται, γιατί “μισούμε” τόσο την πολυκατοικία; Ίσως γιατί συνδυάστηκε με ένα άπληστο κέρδος. Παραμένει όμως τρομερά ενδιαφέρουσα διότι αντιστάθηκε στην αποτυχία της σύγχρονης δυτικής πολεοδομίας. Δεν χωρίσαμε την πόλη σε “χρήσεις”. Η πολυκατοικία έχει μπακάλικο στο ισόγειο, ιατρείο στον 2ο, φοιτητή στον 3ο και πάνω πάνω το “αστικό” ρετιρέ!

- Ο αρχιτέκτονας Ludwig Mies van der Rohe αναφέρει την αρχιτεκτονική ως την επιθυμία μιας εποχής εκφρασμένη στον χώρο. Ποια “επιθυμία” διακρίνετε στην εποχή της “μεγάλης ανοικοδόμησης” της Αθήνας, τη δεκαετία του ’50 και του ’60; Ποιά σήμερα;

- Το “να αποκτήσω ένα σπίτι στην Αθήνα”. Η αύξηση του βιοτικού επιπέδου, έφερε και ταυτόχρονα την επιθυμία να αλλάξω το κοινωνικό μου στάτους, μια επιθυμία που συνοδευόταν ενίοτε και από ένα σνομπισμό. Άφηνα πλέον το παλιό “τριώροφο” που ζούσε η οικογένεια στην επαρχία και ερχόμουν πλέον στο διαμέρισμα. Από τον Άγιο Λουκά στα Πατήσια μέχρι την βουλιαγμένη αυτή την επιθυμία διακρίνουμε. Μετέπειτα προστέθηκε σε αυτήν “ η θέα θάλασσα” και έτσι γέμισαν οι πρόποδες του Υμηττού στη βούλα με πολυκατοικίες…

- Πώς επηρεάζει η αρχιτεκτονική την κοινωνία — ή την πολιτική;

- Παρά στο ελάχιστο! Η πολιτική έχει τεράστια επίδραση στην αρχιτεκτονική, όχι το ανάποδο.

- Μα ο παρθενώνας για παράδειγμα, δεν επιδρά στην πολιτική του τότε, ακόμα και του τώρα;

- Μα ο Παρθενώνας δεν φτιάχτηκε για τους ανθρώπους… Οι Αθηναίοι άλλωστε δεν έμπαιναν μέσα στον ναό. Εμένα θα με ενοχλούσε πάρα πολύ αυτό αν ζούσα σε εκείνη την εποχή! Η αρχιτεκτονική επιδρά στην κοινωνία εκφράζοντας τα ήθη της. Στην αρχαία κοινωνία βλέπουμε δια της αρχιτεκτονικής, την αντίληψη της για το “άτομο”. Το άτομο τότε δεν είχε τόσο σημασία, όσο η παραγωγή του μυαλού του, αυτό είναι και τελικά η Ακρόπολη, παραγωγή του μυαλού!

- Το 2008, σε ένα άρθρο σας στο Βήμα για το βιβλίο του κ. Γιάννη Πεπονή “Χωρογραφίες”, γράφετε: «Ορόσημα της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής, το φυσικό τοπίο αλλά και η λογοτεχνική μετάπλαση της πόλης δίνουν στον αρχιτέκτονα την πρώτη ύλη για τις χωρογραφίες του». Στην περίπτωση της Αθήνας, ποια είναι αυτή η τριάδα πρώτης ύλης για τις δικές σας “αρχιτεκτονικές χωρογραφίες”;

- Στην Αθήνα δυστυχώς δεν ακολουθήσαμε αυτή τη λογική. Δεν μπορείς να φανταστείς πόσα σπίτια πανέμορφα εξωτερικά είναι ακατοίκητα. Στην Αθήνα τα διάσημα αρχιτεκτονήματα της είναι τα ορόσημα (αρχαία και σύγχρονα, αστικά και λαϊκά), η φυσική της κλίση απ’ την Πάρνηθα στην θάλασσα το φυσικό τοπίο και η ιστορία της, η λογοτεχνική μετάπλαση. Όπως και ένα σπίτι έτσι και μια πόλη για να είναι αξιοβίωτη πρέπει ο σχεδιαστής του να το ζει καθώς το σχεδιάζει. Αυτό είναι η τριάδα αυτή, ένας οδηγός.

- Έχουμε καλή πρώτη ύλη όπως μου λέτε, έχουμε και καλούς επιστήμονες όπως φαίνεται. Που το χάνουμε εν τέλη και δεν έχουμε ένα όμορφο αστικό περιβάλλον;

- Εγώ νομίζω το κύριο είναι ότι δεν είμαστε αισιόδοξοι. Είμαστε κατ΄εξοχήν απαισιόδοξοι και αυτό βγαίνει και στον σχεδιασμό μας. Οι δυτικό-ευρωπαίοι δεν το έχουν αυτό, είναι φιλικοί στους νέους και τις νέες ιδέες. Εδώ τον νέο -το νέο- θα πέσουμε να τον φάμε, έχουμε μια ενδόμυχη συντήρηση που μας τρώει. Δεν έχουμε πίστη στο τι μπορούμε να κάνουμε…

- Τι σας βοηθά να μπείτε σε αυτό που λέμε “ζώνη της δημιουργικότητας”;

- Όταν όλα είναι κατ’ ευχήν, όταν όλα είναι ευχάριστα γύρω μου, μπαίνω στη ζώνη της δημιουργικότητας.

- Τι μουσική έχει η Αθήνα;

- Μια διαρκή, σταθερή οχλοβοή. Η οποία ίσως είναι και χαρακτηριστική της Αθήνας.

- Δεν έχει και λίγο Χατζηδάκι;

- Ε ίσως έχει και λίγο Χατζηδάκι…

‍