Όποιος έχει βρεθεί στη νότια μεριά της Αθήνας έχει σίγουρα παρατηρήσει τα μπιτςμπαρ και τα ξενοδοχεία τα οποία απλώνονται σε όλο σχεδόν το παραλιακό μέτωπο. Είσοδος με αντίτιμο στην παραλία, απλησίαστες τιμές και ελιτιστικά φέις κοντρόλ είναι μόνο κάποια από τα απαράδεκτα (κατά την γνώμη μου) χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων αυτών οι οποίες ακολουθούν και εκμεταλεύονται το νέο μοντέλο ανάπτυξης που έχει βαλθεί να ιδιωτικοποιήσει μέχρι και την τελευταία σπιθαμή γης.

Στο μοντέλο αυτό αντιστέκεται σθεναρά τον τελευταίο χρόνο μία ομάδα πολιτών, η οποία υπερασπίζει 2χλμ παραλιακού μετώπου στο Λαγονήσι από την ΕΤΑΔ και γνωστό ξενοδόχο ο οποίος θέλει να επεκτείνει την επιχείρησή του, εμποδίζοντας κάθε πρόσβαση στον αιγιαλό.  

Ο λόγος για το κίνημα «Eλεύθερες Παραλίες».

Ιστορικό 

Το 1999 υπογράφηκε η υπ’ αριθμό 1046/1999 σύμβαση μεταξύ του ελληνικού Δημοσίου (ΕΤΑ-Εταιρεία Τουριστικών Ακινήτων) και της εταιρείας ΑΤΤΙΚΟΣ ΗΛΙΟΣ ΑΕ του ομίλου Μαντωνανάκη για την εκμίσθωση ξενοδοχειακού συγκροτήματος για 77 χρόνια. Το 2003 με τις υπ’ αριθμούς 555/2003 και 633/2003 συμβάσεις, υπογεγραμμένες από τον τότε υπουργό Α. Τσοχατζώπουλο, τροποποιήθηκε η πρώτη σύμβαση, η διάρκεια της μίσθωσης αυξήθηκε στα 99 έτη και προστέθηκαν στην εκμισθούμενη έκταση παρακείμενες παραλιακές εκτάσεις με απευθείας ανάθεση. Πρόκειται για τις γνωστές στην περιοχή του Λαγονησίου παραλίες «Πεύκο» και «Ευκάλυπτα» για τις οποίες γράφεται και το άρθρο αυτό τις οποίες καθημερινά επισκέπτονται εκατοντάδες λουόμενοι, ενώ φιλοξενούν και σχολικούς περιπάτους και δραστηριότητες στην διάρκεια της χρονιάς.

Το 2003 λόγω των αντιδράσεων των πολιτών του Λαγονησίου οι παραλίες «Πεύκο» και «Ευκάλυπτα» δεν παραδόθηκαν ποτέ στον επιχειρηματία με αποτέλεσμα το θέμα να περνά για τους περισσότερους στο παρασκήνιο. Ωστόσο τα τελευταία 20 έτη μέσω δικαστικών διαμαχών η εταιρεία έχει καταφέρει να υποχρεώσει το ελληνικό δημόσιο σε οφειλή περίπου 800 εκατομμυρίων (συμπεριλαμβανομένων των τόκων) λόγω μη εκτέλεσης της σύμβασης και διαφυγόντων κερδών, τα οποία προκύπτουν από τα καταλύματα που θα έχτιζε και την γενικότερη επένδυση που δεν έγινε.

Στο μεταξύ η προαναφερθείσα ΕΤΑ μετατρέπεται σε ΕΤΑΔ ΑΕ, μία εταιρεία διαχείρισης της δημόσιας περιουσίας. Με πλειάδα δικαστικών αποφάσεων εναντίων της και με τον επιχειρηματία να της σφίγγει τη θηλιά η ΕΤΑΔ βάλθηκε το καλοκαίρι του 2024 να παραδώσει τις παραλίες «Πεύκο» και «Ευκάλυπτα» εκπληρώνοντας μετά από 20 έτη τις υποχρεώσεις της στον επιχειρηματία. Έτσι προχώρησε στην κατεδάφιση του Δημοτικού αμφιθεάτρου που βρισκόταν στην παραλία Πεύκο και είχε κατασκευαστεί με χρήματα του υπουργείου περιβάλλοντος (τότε ΥΠΕΧΩΔΕ), δηλαδή χρήματα των Ελλήνων πολιτών. Επίσης κατεδάφισε ένα ιστορικό για την περιοχή σπιτάκι το οποίο επίσης βρισκόταν στην παραλία Πεύκο, με σκοπό να προχωρήσει και στην κατεδάφιση της “γλύστρας” μία ράμπας καθέλκυσης σκαφών στην διπλανή παραλία «Ευκάλυπτα». Σημειωτέον ότι η δημοτική αρχή χαρακτηρίζει παράτυπες και ελλειμματικές τις άδειες κατεδάφισης των προαναφερομένων.

Η απάντηση του κόσμου ήταν άμεση και καθοριστική, όπως και το 2003. Εκατοντάδες βγήκαν στο δρόμο για να διαμαρτυρηθούν για τις κατεδαφίσεις και να αποτρέψουν την κατεδάφιση της γλύστρας. Ο στόχος επετεύχθη και με τη συνδρομή των ασφαλιστικών μέτρων που έγιναν δεκτά από το ειρηνοδικείο Λαυρίου, αλλά πλέον έχουν λήξει, εμποδίστηκε η κατεδάφιση της γλύστρας. Ο κόσμος όμως του Λαγονησίου δεν σταμάτησε εκεί.

Οργανώθηκε και δημιούργησε το κίνημα “Ελεύθερες Παραλίες” το οποίο εδώ και ένα έτος περιφρουρεί την παραλιακή έκταση σε εικοσιτετράωρη βάση.

Το κίνημα αυτό λειτουργεί με έναν και μόνο σκοπό. Να ακυρωθούν οι παραπάνω συμβάσεις και οι παραλίες τις οποίες εμπράκτως προστατεύει, να περάσουν στην διαχείριση του Δήμου Σαρωνικού και συνάμα η πρόσβαση σε αυτές να είναι ελεύθερη και δυνατή για κάθε επισκέπτη τους. Παράλληλα με την προστασία των παραλιών, το κίνημα διοργανώνει δράσεις, επικοινωνεί και ανταλλάσσει απόψεις με αντίστοιχα κινήματα παγκοσμίως και φροντίζει τα αιτήματά του να διαδίδονται σε τοπικούς, εθνικούς αλλά και ευρωπαϊκούς φορείς.

Νομικός σχολιασμός 

Σύμφωνα με τον Ν. 2971/2001 τροποποιούμενο από τον Ν. 5092/2024 η παραλία και ο αιγιαλός είναι δημόσια, κοινόχρηστα αγαθά. Ως κοινόχρηστα αγαθά οι παραλίες προστατεύονται τόσο από το άρθρο 5 του συντάγματος, που αφορά την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας, όσο και από το άρθρο 24, που αφορά την προστασία του περιβάλλοντος.

Αφού παραθέσαμε τους νόμους που μας αφορούν, το πρώτο θέμα που πρέπει να τεθεί, είναι κατά πόσο είναι συνταγματικό ένα ξενοδοχείο ή ένα μπιτσ μπαρ να νοικιάζει μία παραλία και αν η ενοικίαση αυτή ομοιάζει με τη μίσθωση ενός σπιτιού, ήτοι ο μισθωτής ορίζει ποιός μπορεί και ποιός όχι να εισέλθει στον χώρο.

Ως κοινόχρηστα αγαθά οι παραλίες και ο αιγιαλός ανήκουν σε ΟΛΟΥΣ τους πολίτες ανεξαιρέτως. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί κάποιος ιδιώτης να τα εκμεταλλευτεί υπογράφοντας συμβάσεις με τις υπηρεσίες του Δημοσίου που διαχειρίζονται την κάθε έκταση (Κτηματική, ΕΤΑΔ, Δήμοι). Η εκμετάλλευση αυτή όμως οφείλει να υπακούει σε αυστηρούς κανόνες οι οποίοι θα μπορούσαν να συνοψιστούν στο εξής τρίπτυχο:

1. Ο ιδιώτης πρέπει να παρέχει ακώλυτη πρόσβαση σε όλους τους πολίτες καθώς και να φροντίζει για την ελεύθερη πρόσβαση των ΑΜΕΑ.

2. Ο ιδιώτης πρέπει να σέβεται το περιβάλλον, να διατηρεί καθαρή την έκταση που του παραχωρήθηκε και να την παραδώσει όπως την παρέλαβε μετά το πέρας της

σύμβασης.

3. Η χρήση του αιγιαλού δεν μπορεί να βάλλει κατά του δημοσίου συμφέροντος.

Επιπλέον το δικαίωμα κάθε πολίτη να αθλείται, να κολυμπά ή απλώς να κάνει έναν περίπατο στην παραλία πηγάζει από το προαναφερθέν άρθρο 5 του Συντάγματός μας. Κατανοούμε λοιπό ότι εμποδίζοντας την πρόσβαση σε μία παραλία ο ιδιώτης παραβιάζει τα δικαιώματα του άρθρου 5. Έτσι λοιπόν, απλώς συμπεραίνουμε ότι οι παραλίες μπορούν να μισθώνονται από τους ιδιώτες αρκεί να μην εμποδίζουν του υπόλοιπους πολίτες να τις χρησιμοποιούν.

Απόψεις για την παρούσα κατάσταση

Προφανώς σε τέτοια ζητήματα το αντεπιχείρημα που τίθεται από πολλούς είναι αυτό της ανάπτυξης. Γιατί να εμποδίσουμε έναν επιχειρηματία να επενδύσει σε μία περιοχή, να “ρίξει” χρήμα και να μας προσφέρει ίσως κάποιες θέσεις εργασίας;

Πρώτα από όλα πρέπει να ρωτήσουμε τους εαυτούς μας, “τι είδους ανάπτυξη θέλουμε”; Κατά την γνώμη μου το μοντέλο ανάπτυξης των θέσεων εργασίας με εξαντλητικά ωράρια και κατώτατους μισθούς (όπως συμβαίνει κατά κανόνα στις μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες) δεν προσφέρει τίποτα σε μία περιοχή στην περιφέρεια της Αθήνας αλλά και γενικότερα. Αντίθετα διαιωνίζει ένα φαύλο κύκλο ευκαιριακής απασχόλησης και υπερτουρισμού ο οποίος έχει αποδειχθεί πολλάκις ζημιογόνος για το φυσικό περιβάλλον αλλά και για τους πολίτες οι οποίοι βασίζονται αποκλειστικά στην καλή καλοκαιρινή σεζόν. Επιπλέον είναι δεδομένο ότι  αυτού του είδους η “ανάπτυξη”, θα είναι κερδοφόρα για ανθρώπους οι οποίοι κανένα ενδιαφέρον δεν θα δείξουν για την τοπική κοινωνία, θα μαζέψουν τα κέρδη τους και θα εξαφανιστούν, αφήνοντας ψίχουλα για τους χαμηλόμισθους εργαζόμενους τους που ίσως να μένουν αλλά ίσως και να μην μένουν στην περιοχή.

Παρόλα αυτά δεν είναι απίθανο κάποιος να επιθυμεί το παραπάνω περιγραφέν μοντέλο. Αν είστε ένας από αυτούς, είναι κρίσιμο ένα διαφορετικό ερώτημα: “Τι είδους ανάπτυξη επιτρέπεται”; 

Όπως αναφέρει και το νομοθετικό πλαίσιο που παρουσιάστηκε παραπάνω, κάθε επένδυση και κάθε αναπτυξιακή πολιτική είναι απαγορευμένη όταν συγκρούεται με θεμελιώδη δικαιώματα. Ένα ξενοδοχείο το οποίο επιβάλλει αντίτιμο εισόδου σε μία παραλία εμποδίζει την πρόσβαση σε ένα δημόσιο, κοινόχρηστο αγαθό πάνω στο οποίο έχουν δικαίωμα όλοι οι πολίτες. Επιβάλλεται λοιπόν ένα καθεστώς κοινωνικού αποκλεισμού στο οποίο μόνο ο έχων τους πόρους μπορεί να ασκεί τα δικαιώματά του εις βάρος των μη εχόντων. Πρέπει να γίνει κατανοητό πως κάθε παραχώρηση αιγιαλού που αποκλείει την ελεύθερη πρόσβαση, ακόμα και μικρής εκτάσεως αποτελεί καταπάτηση του αντίστοιχου δικαιώματος. Το παράδειγμα του “Πάρκου του Ελληνικού” και άλλων αντίστοιχων περιπτώσεων στα νησιά μας, επιβεβαιώνει ότι υπάρχει οργανωμένο σχέδιο παραχώρησης των δημόσιων χώρων σε επενδυτές και τακτική αποκλεισμού των πολιτών από αυτούς.

Επιπλέον τέτοιου είδους επενδύσεις είναι καταστροφικές για το φυσικό και το θαλάσσιο περιβάλλον. Πισίνες χτισμένες πάνω στον αιγιαλό, ρύπανση από τους τουρίστες και τα λύματα των μεγάλων επιχειρήσεων τσακίζουν κυριολεκτικά το οικοσύστημα, αλλά και οποιαδήποτε ελπίδα να παραμείνουν οι θάλασσες καθαρές. Είναι περιττό να ειπωθεί ότι ο σεβασμός στο περιβάλλον και αυτού του είδους η ανάπτυξη δεν πάνε παρέα.

Είναι όμως σημαντικό να αναλύσουμε περισσότερο τι προσφέρει ένας δημόσιος χώρος. Εκ πρώτης όψεως μπορεί η χρήση του να συνδέεται μόνο με την ελευθερία της βούλησης και την ανάπτυξη της προσωπικότητας. “Θέλω να πάω στην παραλία για έναν περίπατο επειδή μου αρέσουν αυτού του είδους οι δραστηριότητες”. Ωστόσο πρέπει να θέσουμε και το ζήτημα της κοινωνικοποίησης. Οι δημόσιοι χώροι ήταν πάντα μέρη κοινωνικής επαφής. Παιδιά, έφηβοι και μεγαλύτεροι άνθρωποι ανέκαθεν συναντιόντουσαν σε πλατείες, πάρκα, παραλίες, αντάλλασσαν ιδέες και απόψεις, έπαιζαν και ερωτεύονταν. Ο αποκλεισμός μας λοιπόν από τους δημόσιους χώρους δημιουργεί ένα σοβαρό ζήτημα έλλειψης κοινωνικής συνοχής. Οι άνθρωποι στερούνται της συχνής επαφής μεταξύ τους,αλλά και με το περιβάλλον, απομονώνονται και ξεχνούν ότι είναι κομμάτι ενός ευρύτερου συνόλου, κομμάτι μιας κοινότητας. Ο άνθρωπος που δεν έχει την ευκαιρία να απολαύσει το αίσθημα της κοινότητας είναι αδύνατον να ασχοληθεί με τα κοινά και συνεπώς να εξελιχθεί σε ενεργό πολίτη, ενώ παράλληλα είναι καταδικασμένος στην απομόνωσή του.

Επιπλέον, η ελεύθερη πρόσβαση στους δημόσιους χώρους και δη στον αιγιαλό είναι ζήτημα ασφάλειας. Ζούμε σε μία χώρα που κάθε καλοκαίρι μετράμε καμένα στρέμματα αν όχι νεκρούς. Αποκλείοντας τους κατοίκους μιας περιοχής από την παραλία και γεμίζοντας την παραλία αυτή με τουριστικά θέρετρα τίθεται  υπό αμφισβήτηση η καθιερωμένη διέξοδος των ανθρώπων σε περίπτωση πυρκαγιάς, η θάλασσα. 

Συνοψίζοντας και όσον αφορά την περίπτωση του κινήματος είναι φανερό πως η πολιτική της κυβέρνησης κινείται προς την κατεύθυνση της ιδιωτικοποίησης κάθε δημόσιου αγαθού. Μπορεί το κίνητρό της να είναι καθαρά πελατειακό και οικονομικό αλλά το μόνο σίγουρο είναι ότι θα στερήσει από τους πολίτες του δήμου Σαρωνικού αλλά και της ευρύτερης περιοχής των Αθηνών την καθημερινότητά τους, τον τρόπο έκφρασης και διασκέδασής τους, ενώ μπορεί ακόμα να τους θέσει και σε κίνδυνο. Μια δημοκρατική κοινωνία έχει χρέος να προστατεύει τα δημόσια, κοινόχρηστα αγαθά και ακριβώς αυτό κάνει το κίνημα “Ελεύθερες Παραλίες”.

‍

Γαβριήλ Κοκκίνης (Δικηγόρος), κάτοικος Λαγονησίου,

μέλος του κινήματος «Ελεύθερες Παραλίες»

‍